«شوخ‌طبعی در آثار سنایی» عنوان كتابی است كه به قلم «حرمت مصلح رشت‌آبادی» نوشته شده و در آن با توجه به دیدگاه فرمالیست‌ها و ساختارگرایان به بررسی آثار این شاعر پرداخته شده است.
به گزارش شیرین طنز ، به نقل از ایرنا، این كتاب 194 صفحه‌ای با شمارگان 500 نسخه در سال 1397 از سوی انتشارات نگار كمال به چاپ رسیده و با قیمت هر جلد 16 هزار تومان روانه كتابفروشی‌ها شده است.
در مقدمه این كتاب كه به قلم دكتر«علی‌اكبر كمالی‌نهاد» نوشته شده، شعر ترجمان روح انسان و هنری زبانی نام گرفته كه انتقال احساسات و عواطف و اندیشه‌های انسانی را در زمان و مكان‌های مختلف برعهده دارد و با تاثیرپذیری بالا بر مخاطب می‌تواند جان كلام و احساس را منتقل كند.
در بخش دیگری از مقدمه آمده است: با تاملی در تاریخ شعر و متون ادب فارسی در قرن ششم تا هشتم می‌توان دریافت كه كاربرد مطایبه و شوخ طبعی در بیشتر اشكال استفاده می‌شده و در این دوره نابسامانی‌های اجتماعی و سیاسی موجب گسترش ادبیات تعلیمی و نفوذ هرچه بیشتر عرفان و تزكیه اخلاقی شده است.
نویسنده مقدمه افزوده است: سنایی با شگردها و تاكتیك‌های متنوعی متناسب با موقعیت و اقتضای كلام شوخ‌طبعی را چاشنی سخنش كرده و از مطایبه ، طنز، هجو، هزل، طعنه، تمثیل طنزآمیز، كاریكماتور، حكایات تمثیلی شوخ‌مابانه، گفت و گوی ظریف بهره جسته است.
در این بخش اضافه شده است: گونه‌های شوخ‌طبعی به‌كار رفته در سخن سنایی، كاربرد طنزهای اجتماعی، مذهبی، موقعیتی و بیانی، كاریكماتورو كنایه‌های طنزآمیز با بسامد بالا است و دقت در نوع بیان و لحن كلام و بهره‌گیری از لحن طنزآمیز و بیان همراه با نیشخند نسبت به دیگر شیوه‌ها مطایبه در سخن سنایی بیشتر آمده است.
كتاب حاضر شامل چهار فصل است كه نویسنده در فصل نخست آن كوشیده سنایی و جایگاه شعری او را به مخاطب معرفی كند، شرح زندگینامه سنایی، معرفی آثار و سبك این شاعر ، ساحت‌های وجودی شعر و اقطاب تاریك آثار این شاعر، كنكاش در مدار خاكستری و مواضع روشن آثار سنایی، نگاهی به شاكله عصر زیستی و روابط اجتماعی و سیاسی حاكم بر جامعه و جایگاه سنایی در تاریخ شعر فارسی از جمله مطالبی است كه در این بخش ارایه شده است.
نویسنده در فصل دوم این كتاب، شوخ‌طبعی و اشكال مختلف آن از زبان ادب و نظریه فرمالیست‌های روسی و ساختارگریان را عنوان كرده است و با بیان تقسیم‌بندی شعر از نظر معنا، ماهیت و اغراض، كوشیده انواع شوخ‌طبعی ، چگونگی مطایبه‌آمیز بودن متن، نظریه‌های رایج در متون مطایبه‌ای، اهمیت و ارزش شوخ‌طبعی، نقش خنده و لبخند، انگیزه‌های روانی، اجتماعی ، سیاسی و هنری شوخ طبعی و شرح لطیفه، جوك، كمدی، طعنه كنایه‌ای شرح داده و فرآیند ارتباطی، نقش پیام و انواع هنجارگریزی و قاعده افزایی را توضیح داده است.
فصل سوم این كتاب به شرح نمونه‌هایی از آثار سنایی با چاشنی شوخ‌طبعی پرداخته و كوشیده است تا طنز اجتماعی، مذهبی و موقعیتی، هزل، انگیزه‌های شخصی و تفننی در كنار اهداف تعلیمی این شاعر را عنوان كند و هجو هزل‌گونه، بازی زبانی، تمثیل طنزآمیز، حكایات تمثیلی، تشبیهات تمثی
ابوالمجد مجدودبن آدم سنایی غزنوی یا حكیم سنایی (473–545 قمری)، شاعر و عارف برجسته و از بزرگ‌ترین صوفیان و شاعران قصیده‌گو و مثنوی‌سرای زبان پارسی است كه در سدهٔ پنجم هجری می‌زیسته و برخی معتقدند كه سنایی شاعری است كه برای نخستین بار عرفان را به صورت جدی وارد شعر فارسی كرده است.
قصاید، غزلیات، رباعیات، قطعات و مفردات سنایی در در قالب دیوان اشعار این شاعر منتشر شده و حدیقه الحقیقه، طریق‌التحقیق، سیرالعباد الی المعاد، كارنامه بلخ، عشق‌نامه، عقل‌نامه و مكاتیب از دیگر آثار این شاعر پارسی گوی است.
